Przełęcze

Przełęcz – forma ukształtowania terenu, wybitne, poprzeczne obniżenie w przebiegu grzbietu górskiego lub grani między sąsiednimi szczytami lub turniami. Powstaje w wyniku procesu denudacji mniej odpornych skał budujących stoki. Zazwyczaj przełęcze są najwygodniejszym miejscem do przejścia z jednej doliny do drugiej przez oddzielający je grzbiet.

 

 Przełęcze można podzielić na dwie grupy, położone na umownych obszarach albo Tatr Wysokich, albo Tatr Zachodnich. Te pierwsze są zdecydowanie mniejsze, ale umiejscowione wyżej. Ponadto bardziej urwiste. Natomiast przełęcze Tatr Zachodnich co do zasady rozległe, łagodne, a także trawiaste. Leżą znacznie niżej.

Świnicka Przełęcz
Przełęcz między niższym wierzchołkiem Świnicy (2291 m) a Pośrednią Turnią. Stanowi połączenie szlaków: czarnego z "Murowańca" i czerwonego z Kasprowego Wierchu. Kiedyś na Świnickiej Przełęczy istniał mały schron dla turystów.


Wrota Chałubińskiego
Wąska przełęcz między Szpiglasowym Wierchem a Ciemnosmreczyńską Turnią. Dawniej "Zawracik". Nazwa zmieniona dla uczczenia pamięci Tytusa Chałubińskiego - wybitnego lekarza, współtwórcy Towarzystwa Tatrzańskiego. Faktycznie z daleka przypominają otwartą bramę, furtkę, a nawet portal. Dostępne tylko od strony polskiej (słowacki szlak zamknięty tuż po II wojnie światowej). Z przełęczy ciekawy widok na Ciemnosmreczyński Staw.Zawrat
Przesławna przełęcz w Tatrach Wysokich. Początek Orlej Perci. Przecina Dolinę Gąsienicową i Dolinę Pięciu Stawów Polskich. Przez wiele lat przechodziła tędy droga do Morskiego Oka. Zawrat dostępny od Świnicy ( czerwony szlak) i dwóch sąsiednich dolin (niebieski). Trasa od Hali Gąsienicowej (klamry, łańcuchy) cechuje się znacznie większą ogólnie pojętą trudnością od tej, która rozpoczyna się w Dolinie Pięciu Stawów Polskich.

 

Stawy

Większość stawów występuje na wysokości powyżej 1600 m, głównie w Tatrach Wysokich, co ma swoje uzasadnienie w ich genezie. Są one bowiem głównie pochodzenia polodowcowego, w Tatrach Wysokich zaś lodowce w dużo większym stopniu przeobraziły rzeźbę terenu niż w Tatrach Zachodnich. Przeważnie są to jeziora karowe, wypełniające kotły lodowcowe, jak np. Czarny Staw pod Rysami czy Kolisty Staw. Jeziora morenowe są zazwyczaj mniejsze i płytsze. Powstały w zagłębieniach zatarasowanych przez moreny boczne (Smreczyński Staw) lub przez morenę czołową (Toporowy Staw Niżni). Morskie Oko i Czarny Staw Gąsienicowy to jeziora karowo-morenowe – położone w przegłębionych dolinach lodowcowych, zamknięte skalnymi ryglami, na których osadziły się wały moreny czołowej. Są też jeziora wytopiskowe wypełniające zagłębienia po tzw. martwych bryłach lodu. Przykładem jest duże Szczyrbskie Jezioro lub niewielki Kotlinowy Stawek. Mniejsze stawy, jak np. Dwoisty Staw Gąsienicowy czy Anusine Oczko, wypełniają zagłębienia pomiędzy zwałami głazów i piargów, a ich geneza jest często mieszana. Pośrednie Stawy Rohackie, Wyżnie Mnichowe Stawki i Zmarzłe Oka wypełniają zagłębienia rynien międzymutonowych wyżłobionych przez lodowiec.

 

Lista najpopularniejszych tatrzańskich stawów, obok których przebiega szlak turystyczny: 

• Morskie Oko – największy w Tatrach (przy czym nie jest to pewne na 100% ze względu na znaczące rozbieżności między różnymi pomiarami powierzchni zarówno w przypadku Wielkiego Stawu Polskiego, jak i Morskiego Oka)
• Wielki Staw Polski – najgłębszy, najbardziej pojemny i prawdopodobnie drugi pod względem powierzchni
• Czarny Staw pod Rysami
• Szczyrbskie Jezioro (Štrbské pleso)
• Czarny Staw Gąsienicowy
• Zachodnich
• Smreczyński Staw
• Zmarzły Staw

Najwyższe szczyty Tatr

Tatry to jedyne w Polsce pasmo górskie o charakterze alpejskim. Późny okres fałdowania tych gór spowodował, że charakteryzują się one wysokimi szczytami. Najwyższe z tatrzańskich szczytów leżą po słowackiej stronie gór. To samo dotyczy podziału powierzchni Tatr, większa ich część leży u naszych południowych sąsiadów.
 
 Najwyższym szczytem Tatr i jednocześnie całego łańcucha Karpat jest Gerlach. Gerlach ma 2 665 m n.p.m., a wejście na jego wierzchołek dostępne jest jedynie pod opieką przewodnika, dla osób którym nieobca jest wspinaczka po górach. Drugi pod względem wysokości tatrzański szczyt to Łomnica sięgająca 2 634 m. Na jej szczyt możemy dotrzeć kolejką górską. Następnie jest Lodowy Szczyt z wysokością 2 630 m, Durny Szczyt 2 623 m, Lodowa Kopa 2 611 m i Lawinowy Szczyt 2 606 m.
 

Z kolei po polskiej stronie Tatr najwyższe są Rysy sięgające 2 499 m n.p.m. Rysy leżą na granicy polsko-słowackiej i posiadają trzy wierzchołki z których dwa leżą po słowackiej (w tym ten najwyższy o wysokości 2 503 m), a jeden po polskiej stronie gór. Rysy to jeden z najczęściej odwiedzanych tatrzańskich szczytów. Pierwszy raz w okresie letnim szczyt ten został zdobyty przez Eduarda Blasy 30 lipca 1840 roku. Natomiast pierwsze wejście zimowe miało miejsce w 1884 a dokonał go Teodor Wundt. Opis szlaku na Rysy

 

Na wierzchołek Rysów prowadzą dwa szlaki turystyczne. Od strony polskiej czerwony szlak od Schroniska nad Morskim i Okiem, a od strony słowackiej szlak niebieski od Schroniska nad Popradzkim Stawem, Doliną Mięguszowiecką. Przy dobrej pogodzie z wierzchołka Rysów zobaczyć można aż 100 tatrzańskich szczytów. Drugi pod względem wysokości wierzchołek w polskiej części Tatr to leżący na wysokości 2 438 m n.p.m. Mięguszowiecki Szczyt. Przez wielu uważany jest on za najpiękniejszy polski szczyt, szczególnie efektownie wygląda spod Morskiego Oka. Na jego wierzchołek nie prowadzi żaden szlak turystyczny.

Jaskinie i wywierzyska

W niektórych rejonach Tatr występują wyraźne zjawiska krasowe (m.in. rejon Doliny Kościeliskiej, masyw Czerwonych Wierchów, masyw Kominiarskiego Wierchu, rejon Doliny Bystrej, rejon Doliny Chochołowskiej, masyw Czarnogórskiej Czuby, masyw Szerokiej Jaworzyńskiej, Tatry Bielskie, rejon Doliny Zuberskiej, masyw Osobitej, a także masyw Siwego Wierchu). Te zjawiska polegają na rozpuszczaniu skał (np. wapienie, dolomity, margle) przez wody powierzchniowe i podziemne, w wyniku czego powstają różne formy przyrody nieożywionej -> np. wywierzyska oraz liczne jaskinie…

 

Lista 5 tatrzańskich jaskiń, które zostały udostępnione turystom do samodzielnego zwiedzania:

• 1. Jaskinia Mylna – Obłazkowa
• 2. Jaskinia Mroźna  – płatna i sztucznie oświetlona
• 3. Jaskinia Raptawicka
• 4. Dziura
• 5. Smocza Jam

Dodatkowo 1 jaskinia jest udostępniona do zwiedzania z przewodnikiem:

• Jaskinia Bielska (Belianska jaskyňa) – płatna i sztucznie oświetlona

 

Jaskinie pozaszlakowe:

Osoby uprawiające taternictwo jaskiniowe mają do dyspozycji jeszcze 25 innych jaskiń (na terenie TPN), których łączna długość korytarzy wynosi ok. 58 km (w tym Jaskinia Wielka Śnieżna będąca najdłuższą jaskinią w Tatrach Polskich). Jest tylko pewien problem – parkowa biurokracja utrudnia nam życie i chcąc „legalnie” uprawiać taternictwo jaskiniowe na terenie TPN, trzeba zmierzyć się z dużą barierą formalności.

W dodatku (na terenie TPN i TANAP) istnieje opcja wypraw eksploracyjnych, mających na celu odkrycie nowych podziemnych korytarzy. Przy czym takie wyprawy związane są z bardzo wysokim poziomem trudności. Ponadto powinno się uzyskać stosowne zezwolenia, czyli również ta opcja wymaga starcia z biurokracją.

 Wywierzyska to konkretne źródła krasowe, w przypadku których woda płynąca w systemie podziemnych korytarzy/szczelin trafia na warstwy nieprzepuszczalne i pod ciśnieniem wydostaje się na powierzchnię… Na tle pozostałych źródeł wyróżniają się bardzo wysoką wydajnością (dla porównania przeciętna wydajność „zwykłych źródeł” w Tatrach raczej nie przekracza 1 l/s).

 

Orla Perć - przez niektórych lekceważona, wśród innych wywołuje paniczny lęk. Jaka jest w rzeczywistości?

Szlak to niewątpliwie niecodzienny. Zamiast kierować na jakiś konkretny, imponujący szczyt, aby się mogło po jego zdobyciu dumnie rzec "Byłem na ...", czy przeprowadzać przez bogatą widokowo przełęcz - ciągnie się granią. Nic to może dziwnego w Tatrach Zachodnich, ale w Wysokich próżno szukać drugiej takiej udostępnionej turystycznie graniówki. Obfituje w trudności, obrósł w niejedną mrożącą krew w żyłach legendę, pomimo to jednak, a czasem dzięki temu właśnie przyciąga całe zastępy ochotników zmierzenia się z nim.

 

 

Określa się Orlą Perć najtrudniejszym szlakiem w całych Tatrach. I nie ma w tym kłamstwa ani przesady. Rozpatrując ją bowiem w całości od Zawratu po Krzyżne, nie sposób porównać ją z czymkolwiek w tych górach, co nosi ślady znakarskiej farby. Nawet jeśli już coś wydaje się być zbliżone pod względem technicznych trudności - to jest nieporównywalnie krótsze, jak na przykład szlak na Przełęcz pod Chłopkiem. Orla jest długa, przejście jej w całości zajmuje dobrych kilka godzin, a nagromadzenie kominków, stromych i osypujących się żlebów, wąskich gzymsików, przejść wymagających drobnych elementów wspinaczki i doprawdy przepaścistych ścieżek jest tam imponujące. Tak, to jest najtrudniejszy szlak w Tatrach.